Z dniem 22 maja 2023 r. w polskim porządku prawnym pojawi się nowa osoba prawna – Fundacja Rodzinna. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy, celem wprowadzenia tej instytucji jest umożliwienie i ułatwienie sukcesji firm rodzinnych, które w przeważającej liczbie przypadków nie kontynuują działalności w przypadku przejścia jej twórców w „stan spoczynku”. Krajowy system e-faktur (KSeF) stanowi ważny element w kontekście planowania strategii podatkowej rodzinnych firm.
Statystyki sukcesji firm rodzinnych
Zgodnie z danymi statystycznymi, w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesja planowana jest jedynie przez ok. 57% firm rodzinnych, z czego tylko 8,1% następców przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców. Instytucja czerpie swoje korzenie z analogicznych rozwiązań funkcjonujących w wielu państwach europejskich, m.in. Austrii, Niemiec, Danii czy Szwajcarii.
Korzyści podatkowe fundacji rodzinnej
Główną zachętą dla wdrażania zaproponowanych rozwiązań są dogodne możliwości podatkowe, które przewidziane zostały w projektowanych przepisach. Obowiązki fiskalne fundacji rodzinnej będą podobne do „estońskiego CIT”, co oznacza, że dopóki podmiot ten nie będzie dystrybuował świadczeń na rzecz beneficjentów, to nie będzie ponosił ciężaru podatku dochodowego od osób prawnych. W momencie wypłaty świadczenia będą obłożone co do zasady 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych. Korzystnie ustalono również opodatkowanie po stronie beneficjentów należących do tzw. „zerowej” grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn, bowiem, co do zasady, będą oni zwolnieni z podatku dochodowego od otrzymanych świadczeń. Zwolnione z opodatkowania będzie również założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku (nie wystąpi w tym zakresie PCC i CIT).
Fundatorzy i beneficjenci fundacji rodzinnej
Fundator
Założycielem – „Fundatorem” może być wyłącznie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Fundacja rodzinna będzie mogła zostać ukonstytuowana również przez kilku fundatorów, wyjątek stanowi fundacja rodzinna tworzona w testamencie. Z uwagi na fakt, że w polskim porządku prawnym nie występują testamenty wspólne, fundacja rodzinna ustanawiana w tym trybie będzie mogła mieć tylko jednego fundatora.
Beneficjent
Beneficjentem fundacji będzie mogła zostać jedynie osoba fizyczna albo organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Z mienia i dochodu fundacji rodzinnej (w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną) mogą być pokrywane w szczególności: koszty jego utrzymania lub kształcenia, natomiast w przypadku beneficjenta — organizacji pozarządowej (w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie), wsparta zostanie działalność pożytku publicznego tego podmiotu.
Etapy tworzenia fundacji rodzinnej
- Złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w formie aktu notarialnego (zarówno w przypadku aktu notarialnego, jak i testamentu).
- Ustalenie statutu określającego zasady działania fundacji rodzinnej.
- Sporządzenie spisu mienia.
- Utworzenie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut.
- Wniesienie funduszu założycielskiego.
- Wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
Fundacja rodzinna a sukcesja firm
Czy fundacja rodzinna może służyć bieżącej działalności operacyjnej? Czy fundacje rodzinne mogą być wykorzystywane dla bezpiecznego i legalnego planowania strategii podatkowej? Czy utworzenie takiego podmiotu jest skutecznym sposobem na sukcesję jednoosobowej działalności gospodarczej i zabezpieczenie majątku osobistego?
Te i wiele innych kwestii zostanie poruszone w kolejnych publikacjach.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Neutralność podatkowa rrzy zakładaniu
Fundacja rodzinna, jak każdy inny podmiot prawa, podlega obowiązkowi uiszczania danin publicznoprawnych. Mając na uwadze fakt, że głównym celem dla którego powołuje się fundację rodzinną jest sukcesja działalności gospodarczej, opodatkowanie należy rozpatrywać głównie z punktu widzenia podatków dochodowych.
Wskazania wymaga, że samo założenie fundacji rodzinnej jak również przekazanie na jej rzecz majątku nie rodzi żadnych konsekwencji ani na gruncie podatków dochodowych, ani podatku od czynności cywilnoprawnych, zatem jest w tym zakresie neutralne. Fundacja rodzinna może być także podatnikiem VAT ze wszystkimi konsekwencjami.
Opodatkowanie dochodów
Najistotniejsze jest jednak opodatkowanie podatkami dochodowymi. Fundacja rodzinna jest podatnikiem CIT, natomiast jej beneficjenci (co do zasady) będą zobowiązani do zapłacenia podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek dochodowy od osób prawnych będzie jednak opłacany przez fundację dopiero w momencie dystrybuowania dochodu (rozwiązanie analogiczne do estońskiego CIT-u) w stawce 15% dochodu. W przypadku PIT przewidziano również korzystne rozwiązanie, bowiem beneficjenci będący osobami fizycznymi, należący do najbliższej rodziny fundatora są zwolnieni z tego podatku (mowa o tzw. „zerowej grupie” w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn). Fundacja rodzinna może również korzystać ze zwolnienia z podatku od przychodów z zysków kapitałowych (dywidend oraz odsetek) otrzymywanych od spółek, w których będzie udziałowcem albo akcjonariuszem.
Inaczej sytuacja wygląda, gdy fundacja rodzinna zdecyduje się na prowadzenie działalności gospodarczej spoza katalogu wskazanego w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej. W takim przypadku stawka CIT wzrasta do 25%. Natomiast jeżeli beneficjent fundacji zaliczany jest do I lub II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, stawka PIT wyniesie 10% dochodu, a wobec pozostałych 15%. Z drugiej strony przychody te, jako pochodzące z innych źródeł, niezwiązanych z pracą, nie będą podlegały składkom na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, co w pewnym stopniu bilansuje wyższe stawki podatku dochodowego.
Wartym nadmienienia jest również fakt, że beneficjenci fundacji są zwolnieni od podatku od spadków i darowizn z tytułu uzyskanych świadczeń. Fundacja rodzinna nie może jednak dystrybuować żadnych środków na rzecz osób trzecich, które nie są jej beneficjentami. Konsekwencją takich działań jest obowiązek zapłaty przez osobę trzecią podatku od spadków i darowizn oraz PIT.
Podatek od dochodów z budynków
Ustawodawca nie zrezygnował jednak z objęcia fundacji rodzinnej podatkiem od dochodów z budynków. Na chwilę obecną fundacja rodzinna nie może być również właścicielem spółki opodatkowanej „estońskim CIT”.
Podsumowanie
Fundacja rodzinna od 2026 roku stanowi istotny element nowego podejścia do sukcesji firm rodzinnych w Polsce. Z dogodnymi możliwościami podatkowymi i klarownymi przepisami, instytucja ta może stać się kluczowym narzędziem dla przedsiębiorców planujących długoterminowe zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą.
